Αρχαία Ελληνικά: Αδίδακτο κείμενο

[Sali]

Ο Σταμάτακος είναι κάπως ασαφής και -φοβάμαι- όχι ακριβής.
Η αυτοπαθής αντωνυμία έχει τη μορφή περίφρασης στον πληθυντικό (π.χ ημών αυτών, σφών αυτών). Στον ενικό οι τύποι γράφονται ενωμένοι εν είδει συνθέτου. Δηλ. δεν γράφουμε "σε αυτόν" και "σ' αυτόν", αλλά "σεαυτόν" και "σαυτόν". Άρα, από τη στιγμή που είναι ενωμένες οι λέξεις, δεν έχουμε έκθλιψη.

Όταν ενώνονται δυο λέξεις σε μια και συγχωνεύονται τα φωνήεντα που συναντιούνται, τότε μιλάμε για κράση.
Εδώ όμως έχουμε δυο λέξεις που ενώθηκαν σε μία με άθικτα τα φωνήεντα (σεαυτόν).
Αν η εναλλακτική μορφή με τα συγχωνευμένα φωνήεντα (σαυτόν) προέκυψε από την πλήρη (σεαυτόν), τότε μιλάμε για συναίρεση, καθώς έγινε συγχώνευση φωνηέντων εντός της ίδια λέξης.
Αν προέκυψε ταυτόχρονα με την πλήρη μορφή από την περίφραση, τότε μιλάμε για κράση.

Για να μιλάνε όλοι για συναίρεση, σημαίνει ότι πρώτα εμφανίστηκε το "σεαυτόν"  και μετά το "σαυτόν". Και άμα έχουμε συναίρεση, εννοείται πως δεν έχει νόημα να βάλουμε κορωνίδα.

Δεν έχω πεισθεί ακόμα, apri. Θα σου αναφέρω εν συντομία τις ενστάσεις μου. Θα προσπαθήσω να είμαι σαφής, γιατί δεν είμαι και πολύ νηφάλιος λόγω μεγάλης κούρασης σήμερα και του προκεχωρημένου της ώρας.
Κατ' αρχάς, δεν καταλαβαίνω τι εννοείς με αυτό που λες στο υπογραμμισμένο τμήμα της ανάρτησής σου. Με τις σύνθετες λέξεις έκθλιψη έχουμε χωρίς να σημειώνεται η απόστροφος: ἀπ-έφευγον [< ἀπὸ + ἔφευγον] κ.τ.λ. Άρα, γιατί όχι και σ-αυτόν [< σὲ + αὐτὸν], όπως λέει κι ο Σταματάκος;
Έπειτα, ξέρουμε ότι σχηματίστηκαν πρώτα οι αιτιατικές ενικού (είτε μετά από συναίρεση είτε μετά από έκθλιψη) και μετά, αναλογικά, όλοι οι άλλοι μονολεκτικοί τύποι:
(α) ἐμὲ αὐτὸν > ἐμαυτὸν· σὲ αὐτὸν > σεαυτὸν > σαυτὸν· ἓ αὐτὸν > ἑαυτὸν > αὑτὸν (κατόπιν συναιρέσεως)·
(β) ἐμὲ αὐτὸν > *ἔμ' αὐτὸν > ἐμαυτὸν· σὲ αὐτὸν > *σ' αὐτὸν > σαυτὸν (κατόπιν εκθλίψεως, κατά Σταματάκο), και αὐτὸν κατ' αναλογία από το σαυτόν.
Κατά τη γνώμη μου, και οι δύο εκδοχές είναι εξίσου ικανοποιητικές. Το ότι δεν βλέπουμε γραμμένο *ἔμ' αὐτὸν και *σ' αυτόν δεν είναι πρόβλημα, αφού άλλωστε ποτέ δεν είδαμε γραμμένο π.χ. *ἀπ' ἔφευγον. Στις σύνθετες λέξεις δεν σημειώνεται η απόστροφος.
Ειδικά όμως για τον τύπο αὑτὸν (με δασεία) ο σχηματισμός με συναίρεση μου αφήνει ένα ερωτηματικό ως προς το πνεύμα (δεν έχω στο μυαλό μου ανάλογο παράδειγμα), αλλά δικαιολογείται ως κράση, όπως γίνεται σε παρόμοιες περιπτώσεις, όταν η πρώτη λέξη δασύνεται: ἅ ἐγὼ > ἁγώ, ὁ ἀνὴρ > ἁνὴρ κ.ά. Από την άλλη, ο Σταματάκος διαφοροποιείται και λέει πως αυτός ο τύπος προήλθε κατ' αναλογία από το σαυτόν και από αυτούς τους δύο αναλογικά όλοι οι άλλοι μονολεκτικοί τύποι. Το ίδιο σχεδόν λέει και ο Οικονόμου στην πλήρη έκδοση της Γραμματικής του (231, Σημ. 3), με τη διαφορά ότι δεν ξεχωρίζει τον τύπο αὑτόν από τους άλλους μονολεκτικούς τύπους.

[PDE ads]

[apri]

Η έκθλιψη είναι μια σίγηση φωνήεντος, όταν έχουμε δυο ξεχωριστές λέξεις και μπαίνει και η απόστροφος. Ίσως κάποιοι να χρησιμοποιούν τον όρο αυτό και στη σύνθεση. Το θεωρώ κάπως καταχρηστικό, αλλά δεν έχω και πρόβλημα, αν το προτιμάς.

Στην περίπτωση της αυτοπαθούς αντωνυμίας, μ' αυτήν τη λογική μπορείς να μιλήσεις για έκθλιψη στο α' και β' πρόσωπο. Δεν μπορείς όμως να πεις για έκθλιψη στο "εαυτόν-αυτόν", γιατί η μια συλλαβή αποτελείται από ένα και μόνο φωνήεν (ε).

Η διατήρηση της δασύτητας του "ε" δεν ξέρω αν είναι ισχυρό επιχείρημα, για να μιλήσουμε για κράση. Σκέψου π.χ τη σύνθετη λέξη "φρούδος". Έχει βγει από το "προ" και το "οδός" με συναίρεση των δυο φωνηέντων και μετάθεση της δασύτητας στο "π".

Νομίζω πως το πιο ισχυρό κριτήριο για την κράση είναι αν όλοι αυτοί οι τύποι (πλήρεις ή συνεπτυγμένοι), έστω στην αιτιατική, προέκυψαν ταυτόχρονα από την αρχική περίφραση. Εμένα θα μου φαινόταν λογικό, αν σκεφτείς μάλιστα ότι στο α' πρόσωπο υπάρχει μόνο η συνεπτυγμένη μορφή "εμαυτόν" και όχι "*εμεαυτόν". Αλλά δεν έχω αποδείξεις περί αυτού, για να επιμείνω ότι έχουμε κράση. Και από όλους περισσότερο με βάζει σε σκέψεις ο Chantraine, που κάνει λόγο για συναίρεση. Τι να πω...

[Sali]

Η έκθλιψη είναι μια σίγηση φωνήεντος, όταν έχουμε δυο ξεχωριστές λέξεις και μπαίνει και η απόστροφος. Ίσως κάποιοι να χρησιμοποιούν τον όρο αυτό και στη σύνθεση. Το θεωρώ κάπως καταχρηστικό, αλλά δεν έχω και πρόβλημα, αν το προτιμάς.

Δεν εκφράζω προσωπική άποψη, απλώς μεταφέρω άποψη ήδη γνωστή (Οικονόμου 57, Smyth 75, Σταματάκος 14, 2, Σημ.).

Στην περίπτωση της αυτοπαθούς αντωνυμίας, μ' αυτήν τη λογική μπορείς να μιλήσεις για έκθλιψη στο α' και β' πρόσωπο. Δεν μπορείς όμως να πεις για έκθλιψη στο "εαυτόν-αυτόν", γιατί η μια συλλαβή αποτελείται από ένα και μόνο φωνήεν (ε).

Συμφωνώ απολύτως.

Η διατήρηση της δασύτητας του "ε" δεν ξέρω αν είναι ισχυρό επιχείρημα, για να μιλήσουμε για κράση. Σκέψου π.χ τη σύνθετη λέξη "φρούδος". Έχει βγει από το "προ" και το "οδός" με συναίρεση των δυο φωνηέντων και μετάθεση της δασύτητας στο "π".

Πρόσεξε: ο κανόνας μιλάει για δάσυνση της πρώτης εκ των λέξεων που υφίστανται κράση. Σ' αυτή την περίπτωση δεν έχουμε ποτέ κορωνίδα αλλά μόνο δασεία: οἱ ἄνθρωποι > ἅνθρωποι· ἃ ἂν > ἅν· οὗ ἕνεκα > οὕνεκα. Τώρα, το αὑτὸν (με δασεία) πώς να προέκυψε; Κατά τη γνώμη μου, η κράση (από το ἓ αὐτὸν) τον δικαιολογεί απόλυτα, σύμφωνα με τον παραπάνω κανόνα. Αν όμως υποθέσουμε ότι προέκυψε από το μονολεκτικό ἑαυτόν, μόνο ως συνηρημένο μπορούμε να τον δεχτούμε, κι αυτό ακριβώς είναι το σημείο που με προβληματίζει, δηλαδή η δασεία. Ο Σταματάκος λέει μόνο ότι ο τύπος αυτός προέκυψε αναλογικά από το σαυτόν, δηλαδή, αν κατάλαβα καλά, δεν τον συσχετίζει με το ἑαυτόν, αλλά δεν εξηγεί το πνεύμα.

[apri]

Δεν εκφράζω προσωπική άποψη, απλώς μεταφέρω άποψη ήδη γνωστή (Οικονόμου 57, Smyth 75, Σταματάκος 14, 2, Σημ.).

Ναι, το ξέρω ότι δεν εκφράζεις προσωπική άποψη σ' αυτό. Γι' αυτό είπα "κάποιοι" έχοντας στο μυαλό μου κλασικούς φιλολόγους.
Έχω την εντύπωση ότι οι γλωσσολόγοι προτιμούν τον όρο "σίγηση" στη σύνθεση, αλλά θα το τσεκάρω όταν πάω στο σπίτι για σιγουριά.
Ούτως ή άλλως, δεν έχει και μεγάλη διαφορά όμως.


Ξέρεις, οι κλασικοί φιλόλογοι, ειδικά οι παλιότεροι, δεν είναι πάντα πολύ ακριβείς όταν περιγράφουν γλωσσικές μεταβολές.
Για παράδειγμα, προσωπικά δεν καταλαβαίνω τον όρο "συγχώνευση φωνηέντων" στην περίπτωση της συναίρεσης ή της κράσης. Η συγχώνευση δυο φθόγγων κατά κανόνα οδηγεί σε έναν φθόγγο με κοινά χαρακτηριστικά. Έτσι, από τη συγχώνευση του "ο" και το "ε" θα έπρεπε να προκύψει ο φθόγγος [oe], φθόγγος που υπήρξε κάποια στιγμή στην ελληνική και αποδιδόταν με το "οι", όπως φαίνεται και από το πώς μεταφέρθηκαν σχετικές ελληνικές λέξεις στα Λατινικά (π.χ Οιδίπους- Oedipus).
Ή από τη συγχώνευση του "α" και του "ε" θα περίμενες να προκύψει ο φθόγγος [ae], φθόγγος που υπήρχε αρχικά στα ελληνικά γραφόμενος με το "η" και πολύ μεταγενέστερα με το "αι".
Όμως, η πρώτη συναίρεση δίνει "ου" και η δεύτερη "α". Αυτό το φωνητικό αποτέλεσμα ταιριάζει περισσότερο να έχει προκύψει με σίγηση του ενός φωνήεντος και αντέκταση του εναπομείναντος και όχι με συγχώνευση των δυο φθόγγων.

Για το "εαυτόν", όπως έχεις δει, θεωρητικά προτιμώ την εκδοχή της κράσης, αλλά δεν μπορώ να ξέρω με ποια λογική ο Chantraine επέλεξε τη συναίρεση, για να πω αν είναι πειστικός ή όχι. Εάν είναι απολύτως βέβαιο ότι το "αυτόν" έχει προκύψει από το "εαυτόν" και όχι από το "ε αυτόν", τότε μπορεί να έχεις μια σπάνια συναίρεση όπου διατηρείται η δασύτητα, όπως ακριβώς στην κράση. Ούτως ή άλλως, αν έχουμε όντως συναίρεση, είναι σπάνια, γιατί δεν συνηθίζεται συναίρεση στην αρχή των λέξεων.

[PDE ads]

[apri]

@Sali

Έκανα μια μικρή έρευνα τώρα που γύρισα σπίτι.

Κατ' αρχάς, από ό,τι είδα, σε γλωσσολογικά βιβλία χρησιμοποιούνται οι όροι "σίγηση", "απαλοιφή", "αποβολή" φθόγγων, χωρίς να γίνεται ιδιαίτερη μνεία σε εκθλίψεις, αφαιρέσεις κλπ. Άρα, γι' αυτό δεν θυμάμαι να χρησιμοποιείται ο όρος "έκθλιψη" στη σύνθεση.


Δεύτερον, σχετικά με τη δασύτητα, που είπες ότι στην κράση υπάρχει στην πρώτη λέξη, θυμήθηκα τη λέξη "τὸ ἱμάτιον" που με κράση δίνει "θοἰμάτιον". Εδώ έχει μετατεθεί η δασύτητα στο "τ" από τη δεύτερη λέξη, όπως συμβαίνει και στη συναίρεση του "προ-οδός<φρούδος".


Τρίτον, βρήκα ένα ενδιαφέρον βιβλίο (C. Buck  "Introduction to the Study of the Greek Dialects"). Δεν ξέρω αν εσύ το γνωρίζεις ήδη, αλλά καλού-κακού σου παραθέτω το link, γιατί μπορεί να σε ενδιαφέρει.
https://www.scribd.com/doc/114308051/Buck-1910-Introduction-to-the-Study-of-the-Greek-Dialects

Αν πας στη σελ. 72 του βιβλίου (σελ. 88 του αρχείου) θα δεις ότι αναφέρεται στο φαινόμενο της κράσης.
Εκεί θα δεις ότι σε μια-δυο περιπτώσεις, ξεχωρίζει κάποιες λέξεις από αυτές που έχουν πάθει κράση, λέγοντας ότι έχουν πάθει απλή έκθλιψη -και όχι κράση-, αφού δεν έχουν έκταση κάποιου φωνήεντος (π.χ  τό οικόπεδον<τοικόπεδον).
Αυτό ίσως να επιβεβαιώνει την άποψή μου ότι αυτό που συμβαίνει στην κράση (και στη συναίρεση) στις περισσότερες περιπτώσεις είναι σίγηση του ενός φωνήεντος και αναπληρωματική έκταση του εναπομείναντος. Υπάρχουν ωστόσο και κάποιες περιπτώσεις που φαίνεται να υπάρχει πραγματικά συγχώνευση των δυο φωνηέντων (π.χ τὸ ἱμάτιον" ---"θοἰμάτιον", όπου το "ο" ενώνεται με το "ι" στη δίφθογγο "οι".)

[Dwrina]

Οὗ μὲν γάρ με ἔδει κακοπαθεῖν τῷ σώματι μετὰ τῆς αἰτίας τῆς οὐ προσηκούσης: το μετὰ τῆς αἰτίας νοηματικά θα το ήθελα εμπρόθετο αιτίας, αλλά το μετά + γενική δεν δηλώνει αιτία. Από την μετάφραση when I had to submit to the bodily suffering which this unwarranted charge brought with it προκύπτει ότι είναι συνοδείας. Οπότε την μετάφραση «όπου έπρεπε μαζί με την ανάρμοστη κατηγορία να υποστώ σωματική κακοπάθεια» την βρίσκετε σωστή;

νῦν δὲ τοῦ μὲν πεπείραμαι πέρᾳ τοῦ προσήκοντος, τοῦ δὲ ἐνδεής εἰμι μᾶλλον τοῦ συμφέροντος: η γενική τοῦ προσήκοντος είναι αφετηρίας / χωρισμού ή συγκριτική;

[kathrin_]

Καλησπέρα σας...
Η καθηγήτρια μιας μαθήτριάς μου στο σχολείο τους είπε ότι φέτος υπάρχει περίπτωση στις πανελλαδικές, στο άγνωστο,να βάλουν ερώτηση κατανόησης και να πιάνει 10 η μετάφραση και 10 η ερώτηση κατανόησης.... ισχύει κάτι τέτοιο?

[Dwrina]

Καλησπέρα σας...
Η καθηγήτρια μιας μαθήτριάς μου στο σχολείο τους είπε ότι φέτος υπάρχει περίπτωση στις πανελλαδικές, στο άγνωστο,να βάλουν ερώτηση κατανόησης και να πιάνει 10 η μετάφραση και 10 η ερώτηση κατανόησης.... ισχύει κάτι τέτοιο?

Έψαξα τώρα στο διαδίκτυο και από ό,τι κατάλαβα  αυτό που λες ισχύει για την

[kathrin_]

Ναι το ίδιο είδα κ εγώ... είπα μήπως τυχόν και έχει πάει καινούρια εγκύκλιος στα σχολεία... Σ'ευχαριστώ πολύ...

[sinisteel]

Καλησπέρα!Είμαι μαθήτρια της τρίτης λυκείου,και αναζητώ μια θεματογραφία αγνώστων κειμένων για εξάσκηση.Θα προτιμούσα κάποια με πολλά απαιτητικά κείμενα,πλήρη συντακτική αναγνώριση του κάθε κειμένου,ποικιλία συντακτικών ασκήσεων(μαζί με τις λύσεις),και(δευτερευόντως)με κάποιες ασκήσεις γραμματικής.Η θεωρία γραμματικής και συντακτικού δεν με απασχολεί ιδιαίτερα,μιας και με καλύπτουν τα βιβλία που ήδη έχω.Αν έχετε κάτι υπόψιν σας,θα ήθελα να ακούσω τις προτάσεις σας.Ευχαριστώ πολύ.

[Dwrina]

Καλησπέρα!Είμαι μαθήτρια της τρίτης λυκείου,και αναζητώ μια θεματογραφία αγνώστων κειμένων για εξάσκηση.Θα προτιμούσα κάποια με πολλά απαιτητικά κείμενα,πλήρη συντακτική αναγνώριση του κάθε κειμένου,ποικιλία συντακτικών ασκήσεων(μαζί με τις λύσεις),και(δευτερευόντως)με κάποιες ασκήσεις γραμματικής.Η θεωρία γραμματικής και συντακτικού δεν με απασχολεί ιδιαίτερα,μιας και με καλύπτουν τα βιβλία που ήδη έχω.Αν έχετε κάτι υπόψιν σας,θα ήθελα να ακούσω τις προτάσεις σας.Ευχαριστώ πολύ.

Καμία Θεματογραφία δεν πληροί όλες τις προϋποθέσεις και καμία δεν είναι τέλεια. Πάντως αρκετά καλές Θεματογραφίες για αυτό που θέλεις θα έλεγα ότι είναι του Λαμπαδά, εκδόσεις Λιβάνη, και του Σακελλαριάδη, εκδόσεις Σαββάλας.  Και στις δύο αυτές έχει γίνει καλή επιλογή κειμένων και πιο προσεκτική δουλειά στην σύνταξη σε σχέση με άλλες Θεματογραφίες. Η πρώτη, του Λαμπαδά συμπεριλαμβάνει χωριστές ασκήσεις Συντακτικού για κάθε ενότητα με απαντήσεις στο τέλος του βιβλίου, αλλά έχει το μειονέκτημα ότι συντακτικά σε κάποιες περιπτώσεις αφήνει κενά. Αντίθετα, του Σακελλαριάδη είναι πιο πλήρης στην συντακτική της ανάλυση, αλλά δεν έχει χωριστές ασκήσεις Συντακτικού. Θα σου πρότεινα την δεύτερη.

[Dwrina]

ἥδιστον μέν, ὦ ἄνδρες δικασταί, ἀνθρώπῳ ὄντι μὴ γενέσθαι μηδένα κίνδυνον περὶ τοῦ σώματος, καὶ εὐχόμενος ἄν τις ταῦτα εὔξαιτο: εἰ <δ᾽> ἄρα τις καὶ ἀναγκάζοιτο κινδυνεύειν, τοῦτο γοῦν ὑπάρχειν, ὅπερ μέγιστον ἐγὼ νομίζω ἐν πράγματι τοιούτῳ, αὐτὸν ἑαυτῷ συνειδέναι μηδὲν ἐξημαρτηκότι, ἀλλ᾽ εἴ τις καὶ συμφορὰ γίγνοιτο, ἄνευ κακότητος καὶ αἰσχύνης γίγνεσθαι, καὶ τύχῃ μᾶλλον ἢ ἀδικίᾳ:

Γίνεται να υπάρχει επιδοτικός καὶ σε υποθετικές προτάσεις (χωρίς αυτές να καθίστανται παραχωρητικές); Στις δύο υποθετικές εδώ ο  καὶ επαυξάνει την έννοια της λέξης που ακολουθεί ή ολόκληρων των προτάσεων;

Το γίγνεσθαι συνδέεται με το συνειδέναι;

[Sali]

ἥδιστον μέν, ὦ ἄνδρες δικασταί, ἀνθρώπῳ ὄντι μὴ γενέσθαι μηδένα κίνδυνον περὶ τοῦ σώματος, καὶ εὐχόμενος ἄν τις ταῦτα εὔξαιτο: εἰ <δ᾽> ἄρα τις καὶ ἀναγκάζοιτο κινδυνεύειν, τοῦτο γοῦν ὑπάρχειν, ὅπερ μέγιστον ἐγὼ νομίζω ἐν πράγματι τοιούτῳ, αὐτὸν ἑαυτῷ συνειδέναι μηδὲν ἐξημαρτηκότι, ἀλλ᾽ εἴ τις καὶ συμφορὰ γίγνοιτο, ἄνευ κακότητος καὶ αἰσχύνης γίγνεσθαι, καὶ τύχῃ μᾶλλον ἢ ἀδικίᾳ:

Γίνεται να υπάρχει επιδοτικός καὶ σε υποθετικές προτάσεις (χωρίς αυτές να καθίστανται παραχωρητικές); Στις δύο υποθετικές εδώ ο  καὶ επαυξάνει την έννοια της λέξης που ακολουθεί ή ολόκληρων των προτάσεων;

Ναι, μπορεί να υπάρχει επιδοτικός καὶ σε υποθετικές προτάσεις, αλλά συνδέεται πιο συχνά με επίθετα ή επιρρήματα, λιγότερο συχνά με ουσιαστικά. Στην πρώτη από τις προτάσεις ο επιδοτικός καὶ συνδέεται με το ρήμα (ἀναγκάζοιτο), άρα χαρακτηρίζει ολόκληρη την πρόταση· στη δεύτερη πρόταση μπορεί θεωρητικά να συνδεθεί με το ουσιαστικό συμφορὰ (= ακόμη και κάποια συμφορά), αλλά δεν βλέπω τον λόγο τέτοιας έμφασης. Θεωρώ λοιπόν τις προτάσεις παραχωρητικές, αφού μάλιστα βλέπω και κάποιαν αντίθεση με τις αποδόσεις τους.

Το γίγνεσθαι συνδέεται με το συνειδέναι;

Ναι, μέσω του ἀλλὰ (σχήμα κατ' άρση και θέση). Η αντίθεση αφορά τα δύο αυτά απαρέμφατα, και για να γίνει καλύτερα κατανοητό αυτό, μπορούμε να μετακινήσουμε την άρνηση στο πρώτο απαρέμφατο τρέποντας την επιμεριστική αντωνυμία (μηδὲν) σε αόριστη (τι): μὴ συνειδέναι τι ἐξημαρτηκότι, ἀλλὰ γίγνεσθαι.

[Dwrina]

Θεωρώ λοιπόν τις προτάσεις παραχωρητικές

Το ότι στο perseus μεταφράζονται (και οι δύο) μόνο με το if σημαίνει ότι θα μπορούσαν να εκληφθούν και ως υποθετικές ή είναι απλώς θέμα έκφρασης;

 Η αντίθεση αφορά τα δύο αυτά απαρέμφατα, και για να γίνει καλύτερα κατανοητό αυτό, μπορούμε να μετακινήσουμε την άρνηση στο πρώτο απαρέμφατο τρέποντας την επιμεριστική αντωνυμία (μηδὲν) σε αόριστη (τι): μὴ συνειδέναι τι ἐξημαρτηκότι, ἀλλὰ γίγνεσθαι.

Πολύ καλό αυτό, Sali! Πράγματι, έτσι γίνεται πιο κατανοητό.