Αρχαία Ελληνικά: Αδίδακτο κείμενο

[apri]

Ήξερα ότι συνηθίζεται να χρησιμοποιείται α΄ πληθυντικό αντί για α΄ενικό σε εργασίες, άρθρα κ.λπ. της νέας Ελληνικής, αλλά δεν ήξερα τι ακριβώς δείχνει αυτός ο πληθυντικός, ούτε ότι έχει τη δική του ονομασία,  ούτε ότι αυτός είναι που στην α.ε. απαντά αντί του α΄ενικού.

Ναι, στα νέα ελληνικά χρησιμοποιείται ακόμη στις περιπτώσεις που λες. Ωστόσο, νομίζω ότι πλέον προτιμώνται οι παθητικές δομές και οι απρόσωπες εκφράσεις που δίνουν έναν πιο ουδέτερο τόνο στο κείμενο.

Ναι, από αυτά που γράφει ο Smyth μόνο σε ουσιαστικά φαίνεται να χρησιμοποιείται.

Έψαχνα τις τελευταίες μέρες να βρω αν χρησιμοποιούνταν πληθυντικός μεγαλοπρεπείας στα αρχαία ελληνικά και στις προσωπικές αντωνυμίες.

[PDE ads]

[Dwrina]

Ωστόσο, νομίζω ότι πλέον προτιμώνται οι παθητικές δομές και οι απρόσωπες εκφράσεις που δίνουν έναν πιο ουδέτερο τόνο στο κείμενο.

Ναι, όπου είναι δυνατόν, αυτό είναι το καλύτερο.

[apri]

Λες να παίζει ρόλο για αυτή τη χρήση του πληθυντικού ότι βρισκόμαστε στο τέλος της κλασικής εποχής και σε περίοδο επέκτασης του μακεδονικού βασιλείου; Θέλω να πω, μήπως δεν ταίριαζε ο πληθυντικός της μεγαλοπρεπείας με τα δημοκρατικά ή ολιγαρχικά καθεστώτα της πόλης κράτους; Και δεν ξέρω αν και κατά πόσο θα ταίριαζε να αναπτυχθεί σε προγενέστερες μορφές βασιλείας.

Σίγουρα δεν ταίριαζε σε δημοκρατικά καθεστώτα.
Εδώ στη

[Dwrina]

Ναι, θυμίζει το νεοελληνικό "εμείς δεν σου κάνουμε;" ή το "μωρέ, τι μας λες;" ή το πιο παλιό "σε τα μας;".
Πληθυντικοί μεγαλοπρεπείας μού φαίνονται όλα, όπως και η φράση του Αλέξανδρου "ἡμεῖς δέ σοι κακὴ κεφαλὴ νόθοι δοκοῦμεν;".

Αν προσέξεις, όλες αυτές οι προτάσεις αποτελούν απάντηση σε μια πράξη ή φράση υποτίμησης εκ μέρους του συνομιλητή.
Άρα, είναι λογικό να επιστρατεύεται ο πληθυντικός της μεγαλοπρέπειας ως εικονική διόγκωση του "εγώ" αυτού που θίχτηκε.

Ναι, με αυτή τη λογική το παράδειγμα από τον Πλούταρχο ταιριάζει να είναι  πληθυντικός της μεγαλοπρεπείας.
 Οι φράσεις της  ν.ε. όμως μου φαίνονται απλώς κατάλοιπο αυτού του πληθυντικού, γιατί μου δίνουν την αίσθηση   ότι χρησιμοποιούνται χωρίς καμία, ούτε υποσυνείδητη, πρόθεση να διογκώσει ο ομιλητής το "εγώ του", αλλά μάλλον για να εκφράσει χαριτολογώντας και σε φιλικό επίπεδο μια ψιλοενόχληση σε περιπτώσεις όπου δεν αισθάνεται πραγματικά να υποτιμάται.

Παρεμπιπτόντως, μια και ήρθαμε στη νέα ελληνικά, υπάρχει και ένας τρίτος πληθυντικός που ονομάζεται πληθυντικός της κοινωνίας (pluralis societatis). Aυτός χρησιμοποιείται, όταν ο ομιλητής εμφανίζεται ως εκπρόσωπος του ακροατηρίου του, το οποίο παρουσιάζει ως συμμέτοχο στην πράξη του, προκειμένου εκείνο να ταυτιστεί μαζί του ψυχολογικά.

Τέτοιον πληθυντικό χρησιμοποιούν λ.χ οι μάγειρες που παρουσιάζουν συνταγές στην τηλεόραση και λένε "Προσθέτουμε λίγο αλάτι και αφήνουμε να σιγοβράσει το φαγητό...."., ενώ μαγειρεύουν μόνοι τους.

Ο πληθυντικός της κοινωνίας χρησιμοποιείται συχνά και από τους έχοντες εξουσία, ώστε να δημιουργηθεί η ψευδαίσθηση  της κοινής δράσης, ενώ την ευθύνη της πράξης την έχουν εκείνοι και το κοινό συμμετέχει περισσότερο ψυχολογικά παρά πραγματικά στη δράση.

Και άλλος πληθυντικός  (τι μαθαίνουμε)!

Αντίστροφα χρησιμοποιείται; Εννοώ όχι για κάτι το οποίο κάνουμε εκείνη τη στιγμή μόνοι μας ή το οποίο εμείς έχουμε την ευθύνη να πράξουμε, αλλά για κάτι που οφείλει να κάνει το πρόσωπο ή τα πρόσωπα στα οποία απευθυνόμαστε, και όχι εμείς.  Δηλαδή, ο πληθυντικός που χρησιμοποιούμε, όταν λέμε στους μαθητές "διαβάζουμε καλά την εκφώνηση", "δεν ξεχνάμε", "προσέχουμε", "τρέπουμε το αντικείμενο της ενεργητικής σε υποκείμενο της παθητικής...", είναι κοινωνίας;

[PDE ads]

[apri]

Οι φράσεις της  ν.ε. όμως μου φαίνονται απλώς κατάλοιπο αυτού του πληθυντικού, γιατί μου δίνουν την αίσθηση   ότι χρησιμοποιούνται χωρίς καμία, ούτε υποσυνείδητη, πρόθεση να διογκώσει ο ομιλητής το "εγώ του", αλλά μάλλον για να εκφράσει χαριτολογώντας και σε φιλικό επίπεδο μια ψιλοενόχληση σε περιπτώσεις όπου δεν αισθάνεται πραγματικά να υποτιμάται.

Οι φράσεις αυτές είναι συμβατικές, αλλά νομίζω ότι λίγο-πολύ όλοι οι ομιλητές, όταν τις χρησιμοποιούν, καταλαβαίνουν ότι παρουσιάζουν μια ισχυρή εικόνα του εαυτού τους και γι' αυτό τις επιλέγουν.
Ειδικά, στο "σε τα μας;" είναι πολύ έντονο αυτό το στοιχείο, για να μην το αισθάνονται.

Αντίστροφα χρησιμοποιείται; Εννοώ όχι για κάτι το οποίο κάνουμε εκείνη τη στιγμή μόνοι μας ή το οποίο εμείς έχουμε την ευθύνη να πράξουμε, αλλά για κάτι που οφείλει να κάνει το πρόσωπο ή τα πρόσωπα στα οποία απευθυνόμαστε, και όχι εμείς.  Δηλαδή, ο πληθυντικός που χρησιμοποιούμε, όταν λέμε στους μαθητές "διαβάζουμε καλά την εκφώνηση", "δεν ξεχνάμε", "προσέχουμε", "τρέπουμε το αντικείμενο της ενεργητικής σε υποκείμενο της παθητικής...", είναι κοινωνίας; 

Δεν είναι το αντίστροφο. Το ίδιο είναι περίπου.
Επίσης, όπως οι δάσκαλοι λένε "διαβάζουμε καλά την εκφώνηση", έτσι και οι γιατροί λένε "Πώς πάμε σήμερα;", οι δε γονείς λένε για τα μικρά παιδιά τους "είμαστε λίγο άρρωστοι σήμερα".

Το χαρακτηριστικό σ' αυτές τις περιπτώσεις είναι ότι ο πληθυντικός δεν δείχνει ένα πλήθος που κάνει την ίδια πράξη, όπως συνήθως. Αντιθέτως, δείχνει ένα πλήθος στο οποίο ο ομιλητής έχει έναν ρόλο καθοδηγητικό (γι' αυτό λέω ότι έχει την ευθύνη) και το κοινό του είτε εκτελεί την πράξη είτε συμμετέχει ψυχικά στη δράση. Γι' αυτό κάποιοι αυτό το "εμείς" το λένε και "patronizing we".
Και ο Τσώρτσιλ στο χωρίο που παρέθεσα είχε έναν καθοδηγητικό ρόλο, αλλά τις πράξεις που περιέγραφε θα τις εκτελούσε ο βρετανικός στρατός και ίσως μέρος των πολιτών, ενώ οι υπόλοιποι θα συνέπασχαν απλώς ψυχικά.

[Dwrina]

Δεν είναι το αντίστροφο. Το ίδιο είναι περίπου.

Το χαρακτηριστικό σ' αυτές τις περιπτώσεις είναι ότι ο πληθυντικός δεν δείχνει ένα πλήθος που κάνει την ίδια πράξη, όπως συνήθως. Αντιθέτως, δείχνει ένα πλήθος στο οποίο ο ομιλητής έχει έναν ρόλο καθοδηγητικό (γι' αυτό λέω ότι έχει την ευθύνη) και το κοινό του είτε εκτελεί την πράξη είτε συμμετέχει ψυχικά στη δράση. Γι' αυτό κάποιοι αυτό το "εμείς" το λένε και "patronizing we".
Και ο Τσώρτσιλ στο χωρίο που παρέθεσα είχε έναν καθοδηγητικό ρόλο, αλλά τις πράξεις που περιέγραφε θα τις εκτελούσε ο βρετανικός στρατός και ίσως μέρος των πολιτών, ενώ οι υπόλοιποι θα συνέπασχαν απλώς ψυχικά.

Α, μάλιστα! Ο ομιλητής έχει την ευθύνη με την έννοια της καθοδήγησης, ενώ το κοινό εκτελεί ή συμμετέχει ψυχικά. Έτσι εξηγείται καλύτερα ο πληθυντικός της κοινωνίας στον λόγο του Τσώρτσιλ, γιατί και εγώ το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα είναι πώς γίνεται να έχει ο Τσώρτσιλ την ευθύνη για την πράξη, αφού οι στρατιωτικοί και οι στρατιώτες είναι που θα υπερασπιστούν έμπρακτα την πατρίδα τους. Μετά όμως υπέθεσα ότι ο  ο Τσώρτσιλ μάλλον απευθύνεται στο σύνολο του βρετανικού λαού, ο οποίος στην πλειοψηφία του θα συμμετείχε μόνο ψυχικά στη δράση, και με αυτόν τον τρόπο εξήγησα το ότι την ευθύνη την έχει ο ομιλητής, αφού αυτός θα υλοποιήσει τις αποφάσεις. Τελικά όμως αυτός ο πληθυντικός συμπεριλαμβάνει και την περίπτωση της εκτέλεσης μιας πράξης από το κοινό.

Υπάρχουν ωστόσο γλώσσες (π.χ στη Νοτιοανατολική Ασία, στα νησιά του Ειρηνικού ή στις ινδιάνικες φυλές της Αμερικής) που έχουν ξεχωριστούς γραμματικούς τύπους, για να δηλωθεί αυτή η διάκριση.
Έτσι, π.χ., η γλώσσα Fiji έχει τον τύπο"keimami" για το αποκλειστικό πρώτο πρόσωπο πληθυντικού και τον τύπο "keda" για το συμπεριληπτικό πρώτο πρόσωπο πληθυντικού.
Η γλώσσα των Cherokkee έχει τέσσερις τύπους (!!), γιατί επιπλέον λαμβάνουν υπ' όψιν αν τα πρόσωπα που συνιστούν το "εμείς" είναι δυο ή περισσότερα. Δηλαδή, έχουν τύπο που δηλώνει τον ομιλητή με τον ακροατή (inclusive dual), έναν τύπο για τον ομιλητή και κάποιον που δεν είναι ο ακροατής (exclusive dual), έναν τύπο για τον ομιλητή, τον ακροατή και άλλους (inclusive plural) και έναν τύπο για τον ομιλητή και άλλους που δεν είναι ακροατές (exlusive plural).

Απίστευτο! Καλό είναι όμως για τη σαφήνεια του νοήματος να δηλώνονται όλα αυτά με την ίδια την αντωνυμία και γενικά να δηλώνονται με τις ίδιες λέξεις πράγματα που εμείς εξάγουμε από τα γενικότερο πλαίσιο και τα συμφραζόμενα. Αρκεί να πρόκειται για τη μητρική σου γλώσσα και όχι για κάποια που προσπαθείς να μάθεις!

Νομίζω, το καλύψαμε το θέμα του πληθυντικού προς το παρόν. 
Δεν νομίζω να έχεις παράπονο πάντως. Μέσα σε καραντίνα και σε πήγα μέχρι την άκρη της Ασίας. 

Ε, μα είσαι απίθανη! Ένα (λέμε τώρα) πράγμα ρωτάω και μαθαίνω τόσα! Να είσαι καλά!

[apri]

Απίστευτο! Καλό είναι όμως για τη σαφήνεια του νοήματος να δηλώνονται όλα αυτά με την ίδια την αντωνυμία και γενικά να δηλώνονται με τις ίδιες λέξεις πράγματα που εμείς εξάγουμε από τα γενικότερο πλαίσιο και τα συμφραζόμενα. Αρκεί να πρόκειται για τη μητρική σου γλώσσα και όχι για κάποια που προσπαθείς να μάθεις!

Δεν υπάρχει καλό ή κακό στη γλώσσα.
Κάθε γλώσσα ανταποκρίνεται στις επικοινωνιακές ανάγκες και τον τρόπο σκέψης των ομιλητών της. Επομένως, αποδίδει με μεγαλύτερη λεπτομέρεια και σαφήνεια αυτά που τους ενδιαφέρουν περισσότερο.

Για παράδειγμα, στις ίδιες περιοχές περίπου όπου γίνεται αυτή η μορφολογική διάκριση σε αποκλειστικό και συμπεριληπτικό "εμείς", δηλαδή στη Νοτιοανατολική Ασία και στη

[Dwrina]

Αντίθετα, έναν Cherokee που στην καθημερινότητά του πρέπει να περιγράψει ποιοι ήταν ή ποιοι θα είναι οι δράστες μιας πράξης (π.χ εμείς κινδυνεύουμε, εμείς θα πολεμήσουμε, εμείς θα κυνηγήσουμε), μια τέτοια ασάφεια ως προς το "εμείς" μπορεί να είχε δραματικές συνέπειες.

Δίκιο έχεις. Αλλά κάποιες φορές και το αντίθετο, η σαφήνεια για εμάς, θα μπορούσε ίσως να έχει δραματικές συνέπειες, αν για παράδειγμα, αποκλειόταν (ή συμπεριλαμβανόταν) εσφαλμένα, δηλαδή σε περίπτωση που δεν έπρεπε να γίνει αυτό, από το "εμείς"  ο ακροατής ή οι ακροατές.
 

και σήμερα το "θα παραγάγω" με το ασαφές για κάποιους ποιόν ενεργείας εγκαταλείπεται έναντι του "θα παράξω".

Τελικά όμως το "θα παράξω" είναι σωστό; Εγώ για λάθος το είχα.

[apri]

Δίκιο έχεις. Αλλά κάποιες φορές και το αντίθετο, η σαφήνεια για εμάς, θα μπορούσε ίσως να έχει δραματικές συνέπειες, αν για παράδειγμα, αποκλειόταν (ή συμπεριλαμβανόταν) εσφαλμένα, δηλαδή σε περίπτωση που δεν έπρεπε να γίνει αυτό, από το "εμείς"  ο ακροατής ή οι ακροατές.

Εννοείς αν είχαμε δυο διαφορετικούς τύπους, αλλά κάποιες φορές δεν χρησιμοποιούνταν σωστά;
Αν αυτό που περιγράφεις γινόταν μαζικά, τότε θα εμφανιζόταν τάση διόρθωσης είτε με τη δημιουργία νέων τύπων που να είναι σημασιολογικά ξεκάθαροι σε όλους ώστε να χρησιμοποιούνται σωστά, είτε με την κατάργηση της μορφολογικής διάκρισης.

Τελικά όμως το "θα παράξω" είναι σωστό; Εγώ για λάθος το είχα.

Η γλώσσα δεν είναι νόμος της φύσης, είναι ένας κώδικας που βασίζεται στην κοινωνική σύμβαση.
Άρα, "σωστό" είναι ότι είναι δόκιμο, "λάθος" ό,τι είναι αδόκιμο και δυσχεραίνει την επικοινωνία.

Η απόκλιση από την καθιερωμένη μορφή δεν είναι απαραίτητα λάθος ούτε ακριβώς σωστή. Εξαρτάται γιατί γίνεται.
Γίνεται από ένα πρόσωπο λόγω άγνοιας και δυσχεραίνεται η επικοινωνία; Τότε, ναι, λογίζεται ως λάθος.
Γίνεται από ένα πρόσωπο συνειδητά, για να αποκομίσει κάποιο επικοινωνιακό κέρδος (πχ. κοινωνική διάκριση, κρυπτικότητα); Τότε, μιλάμε για προσωπικό γλωσσικό ιδίωμα, για ιδιόλεκτο.
Γίνεται από πολλά πρόσωπα συνειδητά, γιατί κάτι δεν τους φαίνεται πια σαφές ή οικείο; Τότε μιλάμε για απόκλιση που οδηγεί στη γλωσσική αλλαγή.

Πριν από αρκετά χρόνια, στιγματιζόταν ως λάθος αν έλεγες "ενεργή συμμετοχή" και σου έλεγαν πως το σωστό είναι "ενεργός συμμετοχή". Όμως, όλο και περισσότεροι δεν αναγνώριζαν ως θηλυκό επίθετο το "ενεργός" και επέλεγαν το "ενεργή". Πλέον, έχει περάσει και στο λεξικό ως δεύτερος τύπος και πιθανόν στο μέλλον να επικρατήσει.

Τώρα το ίδιο γίνεται με το "θα παράξω". Λίγοι ομιλητές αναγνωρίζουν τον παλιό αόριστο β' του "άγω" και γι' αυτό μπερδεύονται όταν καλούνται να κλίνουν τα σύνθετά του, γιατί το "αγαγ-" ως θέμα τούς θυμίζει περισσότερο παρατατικό (κατά το "τραγούδαγα", "πέταγα") παρά αόριστο.
Γι' αυτό στο πιο συχνό σύνθετο που είναι το "παράγω" έπλασαν και τους πιο ομαλούς τύπους "θα παράξω", "έχω παράξει", που είναι σημασιολογικά διαφανέστεροι.
Όσο περνάει ο καιρός, εγώ το ακούω όλο και περισσότερο γύρω μου, οπότε μάλλον έχει την τάση να περάσει τουλάχιστον ως δεύτερος τύπος.

Έτσι αλλάζει η γλώσσα, μέσα από τις μαζικές αποκλίσεις που τελικά επικρατούν.

[Dwrina]

Γίνεται από πολλά πρόσωπα συνειδητά, γιατί κάτι δεν τους φαίνεται πια σαφές ή οικείο; Τότε μιλάμε για απόκλιση που οδηγεί στη γλωσσική αλλαγή.

Τώρα το ίδιο γίνεται με το "θα παράξω". Λίγοι ομιλητές αναγνωρίζουν τον παλιό αόριστο β' του "άγω" και γι' αυτό μπερδεύονται όταν καλούνται να κλίνουν τα σύνθετά του, γιατί το "αγαγ-" ως θέμα τούς θυμίζει περισσότερο παρατατικό (κατά το "τραγούδαγα", "πέταγα") παρά αόριστο.
Γι' αυτό στο πιο συχνό σύνθετο που είναι το "παράγω" έπλασαν και τους πιο ομαλούς τύπους "θα παράξω", "έχω παράξει", που είναι σημασιολογικά διαφανέστεροι.
Όσο περνάει ο καιρός, εγώ το ακούω όλο και περισσότερο γύρω μου, οπότε μάλλον έχει την τάση να περάσει τουλάχιστον ως δεύτερος τύπος.

Ναι, αλλά το "θα παράξω" είναι συνειδητή δημιουργία που προέκυψε από την ανάγκη για έναν σημασιολογικά διαφανέστερο τύπο ή απλώς λάθος που οφείλεται σε άγνοια του αορίστου β'  αλλά και του ότι, όταν λέμε "θα / να"  εκφράζοντας στιγμιαίο ποιόν ενεργείας, χρησιμοποιούμε την υποτακτική αορίστου;  Τι διαφορά έχει αυτή η γλωσσική απόκλιση, και τείνουμε να την αποδεχθούμε, από τους "ενεστώτες"  "παρελάσω", "άρω"; Γιατί και αυτά τα λάθη φαίνονται να οφείλονται στην άγνοια του ότι στις εκφράσεις "θα παρελάσουν", "θα αρθούν", "να άρω" εκείνο που χρησιμοποιείται είναι η υποτακτική του αορίστου.

[apri]

Ναι, αλλά το "θα παράξω" είναι συνειδητή δημιουργία που προέκυψε από την ανάγκη για έναν σημασιολογικά διαφανέστερο τύπο ή απλώς λάθος που οφείλεται σε άγνοια του αορίστου β'  αλλά και του ότι, όταν λέμε "θα / να"  εκφράζοντας στιγμιαίο ποιόν ενεργείας, χρησιμοποιούμε την υποτακτική αορίστου;

Mα πάντα ένας τύπος είναι σημασιολογικά αδιαφανής για τους ομιλητές λόγω άγνοιας.
Όταν λένε π.χ "εκ του μακρόθεν", προφανώς και δεν γνωρίζουν ότι το -θεν δηλώνει προέλευση και γι' αυτό αναγκάζονται να χρησιμοποιήσουν και πρόθεση.

Κι όταν λένε "θα παράξω", προφανώς το προτιμούν γιατί δεν ξέρουν το "θα παραγάγω" και αν το ακούσουν, δεν καταλαβαίνουν ότι εκφράζει συνοπτικό ποιόν ενεργείας γιατί δεν τους θυμίζει κανέναν άλλο στιγμιαίο μέλλοντα.

Οι περισσότεροι ομιλητές σχηματίζουν λέξεις βάσει της αναλογίας και όχι γιατί θυμούνται απ' έξω κάποιον κανόνα της σχολικής γραμματικής. Νομίζεις ότι ξέρουν πολλοί, ας πούμε, ότι ο παρακείμενος έχει προέλθει από περίφραση του "έχω" με το απαρέμφατο αορίστου; Να μη σου πω, κανένας. Όταν κλίνουν όμως το ρήμα, προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν το θέμα εκείνο που τους μοιάζει οικείο γι' αυτόν τον χρόνο έχοντας στο μυαλό τους άλλα ρήματα.

Τι διαφορά έχει αυτή η γλωσσική απόκλιση, και τείνουμε να την αποδεχθούμε, από τους "ενεστώτες"  "παρελάσω", "άρω"; Γιατί και αυτά τα λάθη φαίνονται να οφείλονται στην άγνοια του ότι στις εκφράσεις "θα παρελάσουν", "θα αρθούν", "να άρω" εκείνο που χρησιμοποιείται είναι η υποτακτική του αορίστου.

Κι αυτά σε άγνοια οφείλονται, αλλά δεν χρησιμοποιούνται τόσο συστηματικά και από τόσους πολλούς.
Το "θα παράξω" και "έχω παράξει" τα ακούς όμως όλο και περισσότερο. Κι έχουν κι ένα πολύ σωστά σχηματισμένο θέμα αορίστου α'.

Υπάρχουν άλλοι τύποι που προέκυψαν από άγνοια και λανθασμένο σχηματισμό, αλλά πλέον είναι καθιερωμένοι ως οι μόνοι δόκιμοι τύποι. Π.χ το "συνεφέρνω" και το "κατεβαίνω". Έχεις σκεφτεί ποτέ ότι, όταν τα λες, χρησιμοποιείς αύξηση σε οριστική ενεστώτα; Μήπως δεν ξέρεις τον κανόνα της αύξησης; Τον ξέρεις. Θα μπορούσες όμως να πεις "συμφέρνω" και "καταβαίνω" που δεν λέει κανείς;

Σου έχω αναφέρει ξανά τύπους του β' ενικού προστακτικής των συνθέτων που δεν είναι συχνοί και γι' αυτό έχουμε όλοι μια τάση να κολλάμε και εκεί μια αύξηση, επειδή μας θυμίζουν τις πιο οικείες οριστικές του παρατατικού και του αορίστου.
Λες "πρότεινε", "επίτρεψε", αλλά μπορείς να πεις "επίστρεφε"; Ούτε ο Καβάφης μπορούσε και έγραψε "επέστρεφε" στο ποίημά του.

Επίσης, κάποτε ήταν οικείο στους ομιλητές να προφέρουν τα "χ, φ, θ" ως δασέα (δηλαδή, ως kh, ph, th). Από την ελληνιστική περίοδο και μετά που η ελληνική επεκτάθηκε σε περιοχές όπου ζούσαν σημιτικοί λαοί (π.χ Άραβες, Φοίνικες, Ασσύριοι) έπαψε να τους είναι οικεία αυτή η προφορά και τους φαινόταν πιο οικείο να τα προφέρουν ως τριβόμενα και το ίδιο κάνουν μέχρι σήμερα.
Το ίδιο έγινε και στα καστιλιάνικα στην Ισπανία. Το c και το z, από τη στιγμή που ήρθαν οι Άραβες σταμάτησαν να τα προφέρουν όπως στην υπόλοιπη Ισπανία, και άρχισαν να τα προφέρουν ως "θ".
Δεν κάθισαν να ανοίξουν τη γραμματική και να πουν "ω, είναι λάθος, αλλιώς προφέρονται οι φθόγγοι".

Και ένα τελευταίο παράδειγμα.
Στα παλιά αγγλικά είχαν κάποτε δυο μορφολογικούς τύπους για το β' πρόσωπο. Το thou για τον ενικό και το ye (με αιτιατική το you) για τον πληθυντικό.
Όταν ήρθαν οι Νορμανδοί στο νησί τον Μεσαίωνα, τους επέβαλαν τη χρήση του πληθυντικού ευγενείας που υπήρχε στα γαλλικά. Έτσι, το you άρχισε να χρησιμοποιείται όχι μόνο για τον κανονικό πληθυντικό, αλλά και για τον πληθυντικό ευγενείας προς ένα πρόσωπο.
Το αξιοπερίεργο είναι πως προϊόντος του χρόνου, ίσως γιατί οι κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς προέκριναν τη χρήση ευγενικών τύπων, το β' ενικό thou περιέπεσε σε αχρησία και ξεχάστηκε, ενώ το you επικράτησε για όλες τις χρήσεις του β' προσώπου, δηλαδή για ενικό και πληθυντικό και χωρίς κοινωνική διάκριση.
Κανείς δεν άνοιξε τη γραμματική, για να πει: "Εμείς είχαμε δυο τύπους για το β' πρόσωπο. Δεν είναι σωστό να λες "you", δηλαδή την αιτιατική του β' πληθυντικού, ενώ μιλάς για ένα πρόσωπο στην ονομαστική."
Προέκυψε ασάφεια από αυτήν τη μεταβολή; Ναι, προέκυψε. Και γι' αυτό, όταν απευθύνονται σε κάποιον και θέλουν να είναι σαφείς, προσθέτουν και μια κλητική προσφώνηση. Λένε πχ "you, mister" όταν απευθύνονται σε έναν. Ή στην Αμερική λένε όταν απευθύνονται σε πλήθος: "you, guys".


Οι φιλόλογοι έχουμε μια μανία να θεωρούμε ότι οφείλουμε να σταματήσουμε μια αλλαγή διορθώνοντας τις αποκλίσεις βάσει των γραμματικών. Η αλήθεια είναι ότι μπορούμε μόνο να βοηθήσουμε τα παιδιά να ξέρουν ποιοι είναι οι τύποι που λένε οι περισσότεροι και άρα, αν τους χρησιμοποιήσουν, θα γίνουν κατανοητοί.
Δεν αποφασίζουμε όμως εμείς αν θα αλλάξει η γλώσσα ή όχι. Είναι κοινό κτήμα η γλώσσα.


YΓ. Κι ένα ιστορικό παραλειπόμενο:
Λέγεται πως κάποτε ένας μορφωμένος επίσκοπος στην Κύπρο, ο Τριφύλλιος, κατά τη διάρκεια της λειτουργίας, από υπερβάλλοντα γλωσσικό ζήλο αντικατέστησε  το "κράββατος" με το "σκίμπους" στο ευαγγελικό χωρίο "Άρον τον κράββατόν σου και περιπάτει". Και αγανακτισμένος ο αμόρφωτος συνάδελφός του από την Τριμυθούντα, ο μετέπειτα Άγιος Σπυρίδωνας, τον επέπληξε λέγοντας "Είσαι τόσο πολύ ανώτερος από Εκείνον που είπε "κράββατος", ώστε ντρέπεσαι να χρησιμοποιήσεις τα λόγια του;"

[Dwrina]

Υπάρχουν άλλοι τύποι που προέκυψαν από άγνοια και λανθασμένο σχηματισμό, αλλά πλέον είναι καθιερωμένοι ως οι μόνοι δόκιμοι τύποι. Π.χ το "συνεφέρνω" και το "κατεβαίνω". Έχεις σκεφτεί ποτέ ότι, όταν τα λες, χρησιμοποιείς αύξηση σε οριστική ενεστώτα; Μήπως δεν ξέρεις τον κανόνα της αύξησης; Τον ξέρεις. Θα μπορούσες όμως να πεις "συμφέρνω" και "καταβαίνω" που δεν λέει κανείς;

Για το κατεβαίνω το είχα σκεφτεί  και μάλιστα το κοίταξα και στο Λεξικό, για να δω μήπως είναι λάθος, αλλά δεν είναι.

Υπάρχει και κάτι άλλο που έχει επικρατήσει στα σύνθετα του βαίνω και το οποίο στην α.ε. είναι λάθος, το ανέβασμα του τόνου στην υποτακτική. Αυτό το είχα ψάξει, γιατί στο Συντακτικό της αρχαίας Ελληνικής του Πατάκη αναφέρεται ότι στα σύνθετα του βαίνω ο τόνος στην υποτακτική αορίστου ανεβαίνει, με παράδειγμα το ἐπέμβω. Έψαξα λοιπόν, όταν το είχα πρωτοδεί, να βρω  ποιο είναι το σωστό, στη νέα Ελληνική και στην αρχαία. Για την αρχαία Ελληνική, επειδή δεν ήξερα τότε σε τι άλλο Λεξικό ή Γραμματική μπορούσα να ψάξω, έκανα μία αναζήτηση σε σώμα κειμένων, αν θυμάμαι καλά με τύπους του ἐπεμβαίνω και καταβαίνω, και δεν βρήκα τύπο με αναβιβασμένο τον τόνο, πράγμα λογικό, αφού η υποτακτική βῶ προέρχεται από συναίρεση του βήω. Και εξήγησα το ανέβασμα του τόνου στους μονοσύλλαβους τύπους αορίστου β΄ όπως μετάσχω με το ότι εδώ δεν υπάρχει συναίρεση, αλλά θέμα σχ-  και το θεματικό φωνήεν (ή κατάληξη στο α΄ πρόσωπο, δεν ξέρω) της υποτακτικής. Δεν το επιβεβαίωσα ποτέ, αλλά είναι η μόνη λογική εξήγηση, έτσι δεν είναι; Για τη ν.ε. όμως είδα ότι τα "να ανέβω", "να κατέβουμε" κ.λπ. είναι σωστά (αλλά λέγεται και το "να ανεβώ, "θα κατεβείτε"). Με τους τύπους αυτούς παραβλέπεται, όταν ο τόνος στη ν.ε. βρίσκεται στην παραλήγουσα, ο κανόνας μη τονισμού της προπαραλήγουσας, όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, πράγμα όμως που έχει επικρατήσει γενικά στη ν.ε., αλλά, όταν ο τόνος στη ν.ε. βρίσκεται στην προπαραλήγουσα, όπως στο "να κατέβουμε", παραβλέπεται  το ότι καμία λέξη δεν τονίζεται πριν από την προπαραλήγουσα (αφού το καταβῶμεν, άρα και το κατέβουμε, προέρχεται από το καταβήωμεν). Αυτό λοιπόν πώς έγινε αποδεκτό και επικράτησε; Από αναλογία, ίσως, θα μου πεις.

Και γενικώς είναι ένα ερώτημα γιατί ορισμένα λάθη επικρατούν και οδηγούν σε νέους αποδεκτούς τύπους, ενώ άλλα όχι. Μια απάντηση σε αυτό θα είναι, όπως είπες, η ευρεία χρήση τους και σε κάποιες ίσως περιπτώσεις το αν στηρίζονται σε κάποια σωστή βάση, όπως η υποτακτική παράξω, που είναι σωστός σχηματισμός από αόριστο α΄, ο οποίος αναφέρεται και στο LSJ, έστω και ως σπάνιος.

Σου έχω αναφέρει ξανά τύπους του β' ενικού προστακτικής των συνθέτων που δεν είναι συχνοί και γι' αυτό έχουμε όλοι μια τάση να κολλάμε και εκεί μια αύξηση, επειδή μας θυμίζουν τις πιο οικείες οριστικές του παρατατικού και του αορίστου.
Λες "πρότεινε", "επίτρεψε", αλλά μπορείς να πεις "επίστρεφε"; Ούτε ο Καβάφης μπορούσε και έγραψε "επέστρεφε" στο ποίημά του.

Οι προστακτικές αυτές όμως (πέρα από το "επέστρεφε" του Καβάφη, που μπορεί να γίνεται δεκτό ποιητική αδεία) θεωρούνται ακόμη λάθη, δεν έχουν γίνει αποδεκτές. Και ναι, δεν μας πάει να πούμε "επίστεφε", αλλά, εφόσον γνωρίζουμε ότι είναι λάθος,  δεν θα πούμε και "επέστεφε", αλλά θα το πούμε αλλιώς ("δίνε πίσω" ή "γύριζε πίσω", ανάλογα με τη σημασία του). 

[apri]

Με τους τύπους αυτούς παραβλέπεται, όταν ο τόνος στη ν.ε. βρίσκεται στην παραλήγουσα, ο κανόνας μη τονισμού της προπαραλήγουσας, όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, πράγμα όμως που έχει επικρατήσει γενικά στη ν.ε., αλλά, όταν ο τόνος στη ν.ε. βρίσκεται στην προπαραλήγουσα, όπως στο "να κατέβουμε", παραβλέπεται  το ότι καμία λέξη δεν τονίζεται πριν από την προπαραλήγουσα (αφού το καταβῶμεν, άρα και το κατέβουμε, προέρχεται από το καταβήωμεν). Αυτό λοιπόν πώς έγινε αποδεκτό και επικράτησε;

Ξεχνάς κάτι πολύ σημαντικό μού φαίνεται. Στα νέα ελληνικά δεν υπάρχουν μακρά και βραχέα, μακρές και βραχείες λήγουσες και ως εκ τούτου, δεν ισχύει ο νόμος της τριχρονίας (=δεν επιτρέπεται να μένουν άτονοι πάνω από τρεις χρόνοι), όπως στα αρχαία ελληνικά, για να κατεβαίνει ο τόνος όταν η λήγουσα είναι μακρά.
Στα νέα ελληνικά συνεχίζει να ισχύει μόνο ο νόμος της τρισυλλαβίας (=δεν επιτρέπεται τόνος πέρα από την τρίτη συλλαβή από το τέλος της λέξης).

Υπάρχουν βέβαια αρκετοί τύποι παλιών λέξεων που διατηρούν τον παλιό τόνο που είχαν λόγω του νόμου της τριχρονίας (π.χ λέμε "ανθρώπου" και όχι "άνθρωπου"). Όμως, αυτό δεν έχει γενική εφαρμογή. Είναι κάποιοι συχνοί παλιοί τύποι που διατηρούνται ως έχουν λόγω ακουστικής συνήθειας. Η ακουστική συνήθεια είναι σημαντική, γιατί σχετίζεται με την οικειότητα του κάθε τύπου. Και οι ομιλητές, όπως σου έχω πει, προτιμούν τους οικείους τύπους και γι' αυτό σκέφτονται και αναλογικά. Μόνο όταν θέλουν να κερδίσουν κάποιο επικοινωνιακό όφελος (π.χ σαφήνεια, κοινωνική διάκριση) διαφοροποιούνται από τη νόρμα.

Άρα, μπορεί στα αρχαία ελληνικά ο τόνος να μην ανεβαίνει στις υποτακτικές αορίστου β' των συνθέτων του "βαίνω" λόγω της εφαρμογής του νόμου της τριχρονίας στον προγενέστερο ασυναίρετο τύπο, αλλά στα νέα ελληνικά δεν υπάρχει κανένας φωνητικός λόγος για να μην πει κάποιος "θα κατέβω". Απλώς, λόγω ακουστικής συνήθειας διατηρείται και ο τύπος "θα κατεβώ".

Και γενικώς είναι ένα ερώτημα γιατί ορισμένα λάθη επικρατούν και οδηγούν σε νέους αποδεκτούς τύπους, ενώ άλλα όχι. Μια απάντηση σε αυτό θα είναι, όπως είπες, η ευρεία χρήση τους και σε κάποιες ίσως περιπτώσεις το αν στηρίζονται σε κάποια σωστή βάση, όπως η υποτακτική παράξω, που είναι σωστός σχηματισμός από αόριστο α΄, ο οποίος αναφέρεται και στο LSJ, έστω και ως σπάνιος.

Η ευρεία χρήση κατά κανόνα έχει ως υπόβαθρο τη σαφήνεια και την αναλογικότητα (η οποία απαλλάσσει τον ομιλητή από την ανάγκη να απομνημονεύσει έναν τύπο).

Κι αυτό όμως δεν ισχύει πάντα.
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα αντίστροφης διαδικασίας, δηλαδή μια γλωσσική παρέκκλιση που δεν προέρχεται από το ευρύ κοινωνικό σύνολο, αλλά από κάποιον μεμονωμένο ομιλητή υπό τη μορφή γλωσσικής πρότασης.
Η λέξη "λεωφορείο" προτάθηκε το 1860 από έναν δημοσιογράφο, τον Σοφοκλή Καρύδη, στους πρώτους ιδιοκτήτες λεωφορείων στην Ελλάδα μετά από σχετικό διαγωνισμό που είχαν προκηρύξει, ώστε να αποδοθεί το γαλλικό "omnibus". Μέχρι τότε οι περισσότεροι το έλεγαν "μπούσι", ενώ η επίσημη ονομασία στη φίρμα της εταιρείας ήταν "πολυφορείο" ("Ανώνυμη Εταιρεία Πολυφορείων", Αδελφοί Χρηστομάνοι).
Ο Τριανταφυλλίδης εκτιμούσε ότι δεν πρόκειται ποτέ να υιοθετηθεί το "λεωφορείο", προφανώς λόγω του αττικόκλιτου "λεώς" που δεν θα αναγνωριζόταν από τους πολλούς.
Κι όμως, η λέξη υιοθετήθηκε και από τους λόγιους και από τον απλό λαό. Για κάποιο λόγο άρεσε.

Οι προστακτικές αυτές όμως (πέρα από το "επέστρεφε" του Καβάφη, που μπορεί να γίνεται δεκτό ποιητική αδεία) θεωρούνται ακόμη λάθη, δεν έχουν γίνει αποδεκτές. Και ναι, δεν μας πάει να πούμε "επίστεφε", αλλά, εφόσον γνωρίζουμε ότι είναι λάθος,  δεν θα πούμε και "επέστεφε", αλλά θα το πούμε αλλιώς ("δίνε πίσω" ή "γύριζε πίσω", ανάλογα με τη σημασία του).

Είσαι σίγουρη ότι ο πληθυντικός που χρησιμοποιείς, όταν λες "θα το πούμε αλλιώς", είναι κανονικός και όχι πληθυντικός της κοινωνίας, ένα patronizing we;
Γιατί εγώ γνωρίζω πολλούς ανθρώπους που λένε τέτοιες προστακτικές κι ας έχουν ακούσει κάποτε στο σχολείο ότι η προστακτική δεν παίρνει αύξηση.

Ξέρεις ποιοι "εμείς" δεν μπορούμε να τις πούμε; Το σινάφι μας και γενικότερα, όσοι έχουν το προφίλ του λογίου.
Στο ιστορικό παραλειπόμενο που παρέθεσα πιο πάνω, ο Άγιος Σπυρίδωνας μίλησε στον Τριφύλλιο για "ντροπή".
Και πέτυχε διάνα. Γιατί πραγματικά όλοι εμείς που ξέρουμε τον "σωστό" τύπο της γραμματικής,  ντρεπόμαστε να χρησιμοποιήσουμε κάποια απόκλιση από αυτόν. Θα πρόσθετα ότι φοβόμαστε κιόλας μήπως απολέσουμε το κοινωνικό κεφάλαιο που έχουμε συσσωρεύσει ως οι γνώστες των σωστών τύπων.

Οι πιο συντηρητικοί αυτής της ομάδας είναι όσοι εμμένουν να χρησιμοποιούν τύπους που "δεν λέγονται" ή έχουν πια ξεχαστεί. Οι πιο μετριοπαθείς ακολουθούν την τακτική που περιέγραψες, δηλ. αποφεύγουν και τον παλιό τύπο, αλλά και τον καινούργιο και μη καθιερωμένο.

Και υπάρχουν και οι πιο πονηροί, που εφαρμόζουν μια τακτική που εντάσσεται σ' αυτό που ο Bourdieu περιέγραφε ως "στρατηγική της συγκατάβασης". Δηλαδή, χρησιμοποιούν τύπους και εκφράσεις λαϊκές, ακόμα και αποκλίνουσες από τη νόρμα, για να δείξουν ότι διατηρούν επαφή με τους κοινούς θνητούς, αλλά ταυτόχρονα φροντίζουν να προειδοποιήσουν τους ακροατές ότι γνωρίζουν ότι παραβιάζουν τους κανόνες (και άρα, γνωρίζουν το σωστό) με μια παρενθετική φράση του τύπου "θα μου συγχωρήσετε την έκφραση" ή "όπως λένε τώρα τελευταία κάποιοι" κλπ.

Αν με ρωτήσεις για τη δική μου στάση, δεν θα απέκλεια τον εαυτό μου από τις παραπάνω ομάδες. Απλώς, έχω συνείδηση της κατάστασης και προσπαθώ τουλάχιστον να δείχνω μια ανοχή σε γλωσσικές αποκλίσεις άλλων που βλέπω ότι έχουν μια λογική και χρησιμοποιούνται συστηματικά.
Λ.χ 
Το "παρελάζω" που λένε κάποιοι με ενοχλεί γιατί με ξενίζει, αλλά προς το παρόν δεν λέγεται μαζικά.
Το "θα παράξω" κάποτε το διόρθωνα, αλλά τώρα πια όχι, κι ας μην το χρησιμοποιώ ακόμα η ίδια. Μου φαίνεται λογικός σχηματισμός. Το μόνο περίεργο είναι ότι δεν έχει υιοθετηθεί για την οριστική τύπος του αορίστου α', δηλαδή ένας τύπος *παρήξα ή *πάραξα". Τουλάχιστον, δεν έχω πάρει χαμπάρι τέτοια χρήση. 

[Dwrina]

Είσαι σίγουρη ότι ο πληθυντικός που χρησιμοποιείς, όταν λες "θα το πούμε αλλιώς", είναι κανονικός και όχι πληθυντικός της κοινωνίας, ένα patronizing we; Γιατί εγώ γνωρίζω πολλούς ανθρώπους που λένε τέτοιες προστακτικές κι ας έχουν ακούσει κάποτε στο σχολείο ότι η προστακτική δεν παίρνει αύξηση.

Α, τώρα ... μου βάζεις δύσκολα.   

Το μόνο περίεργο είναι ότι δεν έχει υιοθετηθεί για την οριστική τύπος του αορίστου α', δηλαδή ένας τύπος *παρήξα ή *πάραξα". Τουλάχιστον, δεν έχω πάρει χαμπάρι τέτοια χρήση. 

Στο Λεξικό του Μπαμπινιώτη πάντως, στην πρώτη έκδοση (δεν ξέρω αν στις επόμενες άλλαξε κάτι), η μόνη υποτακτική αορίστου που αναφέρεται είναι παραγάγω.